Bayılma- Senkop
Bilinç kaybı atakları genel toplumda sık görülen bir şikayet olup, senkop yada senkop dışı birçok duruma bağlı olarak gelişebilir ve tespit etmek güç olabilir. Bilinç kaybı atağı yaşandığında öncelikli olarak şu sorulara cevap verilmelidir:
-Tam bilinç kaybı görüldü mü ?
-Bilinç kaybı hızlı başlangıçlı ve geçici miydi?
-Kaslarda gerginlik kaybı görüldü mü ?
-Bilinç kaybı sonrası tamamen iyileşme görüldü mü?
Bu sorulara verilen yanıtlar “Evet” ise senkop olasılığı yüksektir. “Hayır” cevabı var ise diğer bilinç kaybı nedenleri yönünden değerlendirilme yapılması gereklidir.
Senkop (Bayılma) Nedir ?
Senkop, bayılma için kullanılan tıbbi terim olup, beyne giden kan akımının geçici olarak azalması sonucu gelişen geçici bilinç, kaslarda gerginlik ve duruş kaybı olarak tanımlanır. Kişiler çoğunlukla o süreçte olan olayları hatırlamaz ve duruş kaybı nedeniyle düşer. Ani başlangıçlı ve kısa süreli ataklar yaşanıp, takibinde hastada tam düzelme izlenir. Senkobun kendisi bir hastalık olmayıp farklı hastalıklar yada durumlar gibi nedenlerle bireylerde senkop görülebilir.
Senkop toplumda sık görülür ve acil servislere başvuru şikayetlerinin yaklaşık %1’ini oluşturur. İnsanların yaklaşık dörtte biri hayatlarının bir döneminde en az bir kez senkop atağı geçirirler. Hastalarda her yaşta görülebilir ve her iki cinsiyeti de etkileyebilir. Hastaların yaklaşık üçte birinde üç yıllık takip süresinde tekrarlama görülür. Atak sayısı ne kadar çok ise gelecekte kişide tekrarlama olasılığı da o kadar fazla olur.
Senkop temel olarak üç evreden oluşur. Hastaların çoğunluğunda çarpıntı, sersemlik,baş dönmesi, bulantı, sıcak basması yada üşüme soğuk terleme, göz kararması , çift, bulanık görme yada işitme bozulması gibi öncül belirtilerin ardından bilinç kaybı görülür. Öncül belirtiler hastalar arasında değişkenlik göstermekle birlikte yaklaşık 1-5 dakika arasında sürer. Bayılma sonrası düzelme evresi gelir ve hastalar birkaç dakika içinde tamamen kendine gelir. Kendine geldikten sonra uyku hali kafa karşıklığı hastalarda nadir görülür.
Senkop Kliniği Nasıldır?
Senkop olan kişi hareketsiz ve bilinci kapalıdır. Etrafta olan şeylerin farkında olmaz ve size yanıt veremez. Kişide bu belirtilere yüz renginde soluklaşma , soğuk bir cilt eşlik eder.
Gözler açık pozisyonda yada kapalı olabilir. Yine gözerde kayma senkop hastalarında görülebilir. Hastaların kol ve bacakları gevşek pozisyonda olabildiği gibi kasılma ve titreme atmalar da görülebilir. İdrar/ gayta kaçırma veya dil ısırma hastalarda nadir görülür ve daha çok senkop dışı nöbet/sara krizini düşündürür. Hastalarda bilinç kaybı nedeniyle yaralanma, kol bacak yada kafa travmaları , yanıklar oluşabilir.
Hastaların hastane değerlendirilmelerinde ise kalp hızlarında düzensizlik, tansiyon değişiklikleri veya kan şekeri düşüklüğü saptanabilir.
Senkop Nedenleri Nelerdir ?
Senkop tek başına bir hastalık olmayıp, birçok kişide bilinen yada bilinmeyen sinir sistemi yada kalbi etkileyen altta yatan hastalıklar nedenli olarak senkop gelişebilir. Temel olarak senkoplar üç ana grupta toplanır:
1- Refleks senkop:
En sık görülen senkop türüdür. Hastaların yaklaşık %80’inde görülmektedir. Normalde dolaşımın kontrolünü sağlayan reflekslerin çeşitli tetikleyici nedenlerle düzgün fonksiyon gösterememesi sonucu gelişir. Tetikleyici faktörler sonucunda kan basıncı düşer ve beyne giden kan akımı azalır. Vazovagal senkoplar ,durumsal senkoplar ve hassas karotis sendromundan oluşur. Vazovagal senkoplar basit bayılma olarak da bilinir ve çoğunlukla iyi seyirlidir. Bu durumda kişide bayılma anında kalp hızı yavaşlar, toplar damarlar genişler. Kan bacak toplardamarlarında ve barsak damarlarında göllenir ve kalbe geri dönüşü azalır. Tansiyon düşer ve beyne giden kan miktarı azalarak kişide bayılmaya neden olur. Kişilerde uzun süre ayakta durmak, sıcakta, kalabalık ortamda bulunmak, kan görmek, vücudun yeterli sıvı alamaması en sık görülen faktörlerdendir. İkinci grup durumsal senkoplar olup belirli bazı durumlar ve tetikleyici faktörlere bağlı olarak gelişir. Öksürük, hapşırık sonrası bayılmalar, ağırlık kaldırma, egzersiz sonrası gelişen yada idrar yaptıktan sonra gelişen bayılmalar bu gruba örnektir.
2- Kalbe bağlı senkop:
Kalbe bağlı senkoplarda kalp ritm problemleri önemli bir grubu oluşturur. Kalp ritm problemlerinde kalbin yavaş çalışması ( bradikardi) yada hızlı çalışması ( taşikardi ) sonucu kalp atımında düzensizlik gelişerek kişilerde senkop görülebilir. Yine kalp kası hastalıklarında kas liflerinin kalınlaşması veya sertleşmesi nedeniyle kalp boşlukları düzgün fonksiyon gösteremez ve kanın kalpten çıkışında soruna neden olabilir. Ana atardamarı (aort) darlığı yada kalp kapak hastalıkları da beyin kanlanmasını etkileyerek senkop gelişimine yol açabilir. Ek olarak kalp içi oluşan pıhtı durumu hastada bayılmaya neden olabilir. Bazı kullanılan ilaçlar kalp ritminde yada kan basıncında değişikliğe neden olarak senkoba neden olabilir. Özellikle yeni başlanan bir ilaçtan sonra senkop meydana geldiye mutaka hekiminizi bilgilendiriniz.
3- Hipotansiyon - Ortostatik hipotansiyona bağlı senkop:
Hipotansiyon kişilerde kan basıncının (tansiyon) normalden düşük olmasıdır. Ortostatik hipotansiyon ise kişinin ayağa kalkmasıyla tansiyon düşüklüğü yaşaması olarak tanımlanır. Ortostatik hipotansiyon birincil olarak bireylerde olabileceği gibi çeşitli hastalıklar yada durumlar nedeniyle de gelişebilir. Parkinson hastalığının bazı türlerinde, omurilik zedelenmeleri yada şeker hastalığında izlenebilir veya bireylerde kan yada sıvı kaybı, ishal, alkol alımı veya bazı ilaçlar ortostatik hipotansiyon gelişimine neden olabilir.
Bireylerde görülen bazı durumlar bilinç kaybına neden olarak senkop ile karşılabilir. Epilepsi (sara hastalığı), beyin damar hastalıkları, travmaya bağlı gelişen durumlar yada psikolojik durumlar da kişilerde senkop dışı bilinç kayıplarına neden olabilir.
Senkop Hastalarında Değerlendirme
Bayılmaya neden olan hastalıklar yönünden hasta mutlaka değerlendirilmelidir. Bireylerin tanısında en değerli adım hikaye alınması ve muayenedir. Bunun için hastadan detaylı öykü alınması önem taşır. Bayılma sırasında hastanın ne yaptığı, öncesinde hissetikleri, bayıldığı pozisyon, tetikleyici faktörler, bayılma sırasında yaşananlar, ne kadar süre baygın kalındığı , eşlik eden diğer şikayetler, düşme şekli, kendine geldikten sonra yaşananlar hastanın değerlendirilmesinde dikkat edilmesi gereken noktalardır. Bu nedenle varsa bayılmanızı gören bir kişiyle doktora başvurmanız değerlendirilmenizde daha yararlı olacaktır. Yine bayılmanın yada benzer şikayetlerin daha önce yaşanıp yaşanmadığı ve hastanın sahip olduğu hastalıklar (şeker hastalığı, kalp hastalığı, parkinson hastalığı vb.), kullandığı ilaçlar, sigara ve alkol kullanımı muayenelerinde mutlaka sorgulanmalıdır.
Takibinde detaylı muayeneleri yapılmalıdır. Muayene sonrası gerekli hastalarda kardiyolojik açıdan kalp ritminin kaydedildiği elektrokardiyografi (EKG), 24-48 saatlik kalp ritminin değerlendirildiği holter ritm incelemeleri, kalp yapısının ve fonksiyonlarının incelendiği ekokardiyografi, tilt testi gibi testler planlanmalıdır. Sinir sistemi hastalıkları ve diğer nedenler yönünden ise gerekli görülen hastalarda beyin görüntülerinin elde edilmesine olanak sağlayan bilgisayarlı tomografi yada manyetik rezonans görüntüleme (MR) veya beyin elektriksel aktivitesinin değerlendirildiği elektroensefalografi (EEG ) yapılabilir.
Senkop Tedavisi Nasıldır?
Hastalara bayılma anında yapılacak müdahaleler önem taşımaktadır. Senkop geçiren bir hastada ilk olarak hasta sırt üstü pozisyona alınarak bacakları yukarı doğru kaldırılmalıdır. Hastanın nefes almasını kolaylaştımaya yönelik takı, boynunu sıkan kravat vb. şeyler çıkarılmalıdır. Hasta kendine gelmeden ayağa kaldırılmaya çalışılmamalıdır. Nedeni belli olmadan hastaya yiyecek ya da içecek birşeyler verilmeye çalışılmamalıdır. Hastalarda dilin geriye kaçması ve solunum yollarının kapanmasına dikkat edilmeli, hastaların hava yolunun kapanması önlenmelidir.
Senkop doğru tanı ve hasta yönetimi ile kontrol altına alınabilen bir durumdur. Hastalarda özellikli bir tedavi bulunmamakta olup, tedavi esas olarak bayılmaya neden olan faktörün tedavisine dayanır. Böylece hastalarda atak tekrar etme olasılığın azaltılması, fiziksel hasarın azaltılması ve yaşam süresinin etkilenmemesi temel olarak hedeflenir. Özellikle ailesinde ani ölüm öyküsü bulunan hastalar, bilinç kaybı ile birlikte konuşma bozukluğu, uzuvlarında kuvvetsizliği olanlar, bilinen kalp hastalığı öyküsü olanlar ve göğüs ağrısının eşlik ettiği senkop hastaları için acil olarak sağlık merkezine başvuru önem taşımaktadır.
Kalp ritm bozukluklarında medikal tedavi uygulanabildiği gibi uygun hastalarda kalıcı kalp pili, kalpte bozuk elektriksel aktiviteden sorumlu bölgenin yakılması gibi yöntemler uygulanabilir. Kalp kapak bozuklukları ilaç ile tedavi edilebilir ya da ameliyat ile kapak değişimi planlanabilir.
Vazovagal senkop hastalarında tedavide ilk basamak sıvı kaybı gibi tetikleyici faktörlerden kaçınılmasıdır. Uygun hastalarda kan damarlarını daraltan ya da kalp hacmini arttıran ilaçlar kullanılabilir.
Tedavide hasta ve yakınlarının eğitimi ve bilgilendirilmesi de önem taşımaktadır. Kişinin yaşam düzeninde yapacağı ya da dikkat edeceği çeşitli faktörler ile bu durumun tekrarı önlenebilir. Örneğin bireyin sıvı, gıda dengesine, ayakta kalma süresinine ortam sıcaklığına dikkat etmesi ve uyku düzenine dikkat etmesi önemlidir.
Senkop önemli bir durumdur ve dikkate alınması gerekir;
Çünkü senkop birçok farklı durum nedeniyle gelişebilmekte ve bazıları daha iyi huylu olabildiği gibi bazı durumlarda senkoplar önemli ve ciddi nedenlerden kaynaklanabilmektedir.
Ek olarak senkop nedeniyle hastalarda yaralanmalar gelişebilir. Hastaların %6’sında kırık veya motorlu taşıt kazası gibi önemli yaralanmaların geliştiği, %29’unda ise sıyrık, çürük gibi daha hafif boyutlu yaralanmaların görüldüğü bildirilmiştir.
Senkobun yaşam kalitesi üzerinde ciddi etkileri vardır. Bu etkiler bir böbrek hastalığının, eklem romatizmasının ya da depresyonun kişide yarattığı yaşam kalitesi sorunları düzeyinde olabilir. Kişilerde beceri azlığına, ağrıya ve depresyona neden olabilir. Bazı hastalarda yaşamları boyunca sadece bir kez senkop atağı görülürken bazı bireylerde bayılma tekrarlayabilir. Özellikle tekrarlayan senkopların kişilerin yaşam kalitesini %33 oranında olumsuz yönde etkilediği gösterilmiştir. Kadın cinsiyet olanlarda, ileri yaş bireylerde, ek hastalıkları bulunanlarda veya sık tekrarlama gösterenlende bu olumsuz etki daha da belirgindir.
Sonuç olarak, hemen herkesin hayatının bir döneminde yaşayabileceği senkop atağı çok geniş bir yelpazadeki hastalık ve durumları kapsamakta olup önemli klinik durumların işaretçisi olabilir. Bu nedenle hastalarda erken tanı ve uygun tedavi önem taşımaktadır.