Çocuklarda Karaciğer Nakli
Bebeklikte veya sonrasında başlamış ve kronik duruma gelmiş; ya da sağlıklı bir çocukta birdenbire gelişmiş karaciğer yetmezliği tablosunda günümüzde bilinen en etkili tedavi yöntemi karaciğer naklidir. Ülkemizde çocuklukta daha çok canlı vericiden karaciğer nakilleri yapılmakta, yetişkin karaciğerinin bir kısmı bir çocuğun hayatının kurtulmasını sağlamaktadır.
Çocukluk çağı kronik karaciğer hastalıkları yenidoğan döneminden ergenliğe her yaşta görülebilir. 15 günden uzun süren yenidoğan sarılığı ve açık krem rengi kaka yapma ile kendini gösteren doğuştan safra yolu yokluğu (bilier atrezi) hastalığı küçük çocuklarda karaciğer nakli nedenlerinin başında yer alır. Ülkemizde akraba evliliklerinin sık olması nedeniyle genetik nedenlere bağlı birçok karaciğer hastalığı da karaciğer nakli ile tedavi edilebilir. Bunlardan Wilson hastalığı, alfa-1 antitripsin eksikliği, tirozinemi, kaşıntıyla ve sarılıkla giden diğer genetik hastalıklar başta gelir.
Çocuk hastalıkları alanında çalışan hekimler, bu özelliklerdeki hastaları karaciğer nakli yapılabilen merkezlere yönlendirirler. Hastalar karaciğer nakli alanında deneyim sahibi olan çocuk gastroenteroloji uzmanları tarafından izleme alınırlar. Bu izlem sırasında önemli noktalar, hastanın aşılarının geciktirilmemesi, iyi kilo alması için beslenmesinin düzenlenmesi, enfeksiyonlarının tedavisi, mineral ve vitamin eksikliklerinin karşılanması, varis kanamalarının önlenmesi ve tedavisi , kalp-akciğer-kemik-hormon sistemlerinde gelişecek komplikasyonların erken fark edilmesi , karaciğer kanseri gelişmesi yönünden uyanık olunması, ameliyat zamanlamasının iyi yapılması ve karaciğer nakli kararı alınmasında ne çok erken ne de çok geç davranılmasıdır. Çocuklarda esas olarak her yaş ve ağırlıkta karaciğer nakli yapılabilir. Yaş küçüldükçe ve düşük kilolu bebeklerde teknik güçlükler ve ameliyat sonrası problemler artar, ancak deneyimli merkezlerde bu güçlüklerin üstesinden gelinir. Karaciğer nakli alanında deneyimli hekimler ilaçlarla takibin artık sonuç vermeyeceği düşüncesinde oldukları hastalarını, yaş ve ağırlık ne olursa olsun bekletmeden ameliyat kararını alır. Çünkü karaciğer çalışmadığında çocuğun büyümesi durur, enfeksiyonlarala savaşma gücü azalır, iştahsızlık belirginleşir. Kısır döngüye giren bebeği, hastalıklı karaciğeri ile daha iyi bir duruma getirmek hatta yaşatmak artık mümkün değildir.
Çeşitli virüslere ya da ilaçlara, zehirli maddelerin ya da bitkilerin yenilmesine bağlı ani gelişen karaciğer yetmezliğinde ise, çok hızlı ve doğru karar alıp transplant cerrahlarına hastanın mümkün olduğunca az problemle iletilmesi de deneyimli çocuk gastroenteroloji uzmanının sorumluluğundadır. Hasta çocuğa zamanında ( bazen 1-2 gün içinde) karaciğer bulunamazsa toksik maddelere bağlı olarak beyinde şişme ve geriye dönüşümsüz hasar meydana gelebilir. Bu durum herkesin başına gelebilecek bir durumdur ve beyin ölümü gerçekleşmiş kişilerden yapılan organ bağışlarının önemi bu tabloda çok daha iyi anlaşılır. Ülkemizde ani gelişen (akut) karaciğer yetmezliği hastaları eskisine göre daha erken fark edilip, kısa sürelerde nakil merkezlerine ulaştırılmaktadır. Bu hastalara canlı vericilerden de karaciğer nakli yapılmakta, %70 oranında ölümle sonuçlanan bu tabloda sağ kalım sağlanabilmektedir.
Çocuk hastalıklarında ailenin doktora güveni esastır. Karaciğer nakil merkezlerinde ameliyat öncesi hekim- aile- hasta işbirliğinin gelişmesi nakil sonrası bu hastaların düzgün takibini de mümkün kılar. Karaciğer nakli öncesi aile aydınlatılır, cerrahi doktorlarına sordukları ya da soramadıkları konuların üstünden bir kez daha geçilir. Ailelerin bilmedikleri konular arasında; karaciğer naklinde kan nakli esaslarına uyulduğu, kan grubu uygunsa doku uyumunun aranmadığı başta gelir. Böylece Verici olabilecek yakınların belirlenmesi sağlanır. Canlı vericiden nakillerde verici karaciğerinin hacminin damar ve safra yolu yapısının önemli olduğu vurgulanır. Sağlıklı bir insanın hayatının hiçbir zaman tehlikeye atılamayacağı, bunun için vericilere birçok inceleme yapıldığı anlatılır. Nadir olguların dışında çocuğun hasta karaciğeri çıkarılır. Yerine yeni karaciğer yerleştirilir. Karaciğer nakli sonrası çocuğun ömür boyu immünsupresif (bağışıklık sistemini baskılayıcı) ilaçlar kullanması gerektiği; ilk 3 ayda çok ilaç ve çok sık takip gerektiği; daha sonra doktorun belirlediği aralıklarla takipler yapıldığı; bunlar yapılmazsa her türlü çabanın boşa gideceği hakkında aile bilinçlendirilir. İlaçlarının saatinde verilmesi, fazla ya da eksik miktarda verildiğinde karaciğer reddi ya da özellikle böbrek olmak üzere çeşitli organlarda zedelenme oluşacağı anlatılır. Karaciğer nakli sonrası çocukların izlemi erişkinlere göre farklılık gösterir. Büyüyen çocuğun farklı dönemlerinde farklı ilaç gereksinimleri olur, nakil sonrası birçok çocukluk dönemi hastalığı ile karşılaşılır. Bunların önlenmesi ve tedavisinde çocuk gastroenteroloji uzmanı yine yer alır. Beslenmelerini düzenler, ilaçlarını planlar. Gelişimde beliren aksaklıkları erken fark eder ve girişimde bulunur. Okul-eğitim ihtiyacı ilgili gerekli yönlendirmeleri yapar.
Çocuklarda karaciğer nakli yoğun emek sarf edilmesini gerektiren bir durumdur. Çocukların hayatını geçici bir süre için kurtarmak değil, onların sağlıklı erişkinler olmaları ve günlük yaşamlarına her sağlıklı çocuk gibi devam etmeleri hedeftir. Bu hedefin başarılması teknik olarak iyi bir ameliyat ve sonrasında yakın izlem ve yönlendirme ile mümkün olur. Sonuçta hem çocuk, hem aile, hem emek veren hekim-hemşire, hem toplum mutlu olmaktadır.